Section outline
-
Truizmem jest dziś twierdzenie o potrzebie nieustannego wdrażania idei uczenia się przez całe życie. Zmiany, obserwowane we współczesnych społeczeństwach, takie jak np. rosnące znaczenie umiejętności samodzielnego uczenia się, upowszechnianie się dostępu do publicznych systemów edukacji i alternatywnych źródeł informacji czy przekształcanie się wizerunku ludzi starszych i starzenia się, dowodzą, że ciągłe kształcenie i rozwój stają się integralną częścią życia. Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW) stanowią jedną z odpowiedzi na wiążące się z tym wyzwania, będąc jednocześnie reakcją na postępujące zmiany demograficzne. Od wielu lat podkreśla się bowiem problemy i wyzwania, związane z postępującym procesem starzenia się społeczeństwa. Wzrost liczby osób starszych, coraz powszechniejsza długowieczność, a jednocześnie mały przyrost naturalny sprawiają, że Seniorki i Seniorzy stają się jedną z najliczniejszych grup, mającą przy tym specyficzne i jasno określone potrzeby i oczekiwania. Podnoszenie się jakości życia wiąże się natomiast z ich dłuższą, szeroko rozumianą aktywnością, nieustającą potrzebą utrzymywania i rozwijania kontaktów społecznych czy samorozwoju.
Pierwsze Uniwersytety Trzeciego Wieku powstały już 50 lat temu. Dziś w Polsce działa ich kilkaset. Z dostępnych danych wynika, że są one domeną mniejszych miejscowości, jednak wiele z nich funkcjonuje również w największych polskich miastach. W Polsce, jak i w innych krajach, wyróżnia się dwa główne modele tych instytucji: francuski i brytyjski. Pierwszy z nich obejmuje UTW organizowane we współpracy z ośrodkami akademickimi. To tego typu uniwersytety mają najczęściej wielkomiejski i edukacyjny charakter. Drugi model odnosi się natomiast do uniwersytetów tworzonych poza takimi ośrodkami, oddolnie. W Polsce uniwersytety tworzone poza uczelniami wyższymi są najczęściej organizowane przez organizacje pozarządowe. Niemały udział w inicjowaniu tych instytucji mają również ośrodki kultury i biblioteki. Wskazuje się przy tym, że niezależnie od miejsca swojej działalności UTW pełnią kilka istotnych funkcji. Poza najistotniejszą rolą edukacyjną jest to funkcja integracyjna i aktywizująca. Dzięki uniwersytetom Seniorki i Seniorzy zyskują dodatkowy bodziec do wyjścia z domu i uczestniczenia w spotkaniach towarzyskich. UTW są też postrzegane jako wspólnoty, w których ich uczestnicy budują więzi i znajdują wsparcie. Osoby i instytucje organizujące spotkania dla i z Seniorami zdają sobie sprawę, że słuchaczki i słuchacze UTW to studenci niezwykle wymagający. To osoby dociekliwe, które chętnie uczestniczą w dyskusjach, stawiają wiele pytań, nieraz angażują się w samo organizowanie i prowadzenie spotkań. Chcąc wesprzeć przygotowywanie atrakcyjnej oferty dla Seniorów, postanowiłyśmy opracować Podręcznik dla tych, którzy pracują lub też planują rozpocząć pracę z tą właśnie grupą społeczną i podzielić się swoją pracą i przemyśleniami.
Podręcznik powstał w ramach projektu „Senior na Uniwersytecie”, realizowanego przez Collegium Civitas. Projekt stanowił odpowiedź na konkurs Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, który dotyczył rozwoju III misji Uczelni, czyli misji wychodzenia z akademickością na zewnątrz, pobudzania aktywności poznawczej, społecznej wśród niestandardowych odbiorców Uczelni, czyli Seniorów i Seniorek, czy dzieci. Ideą projektu było pobudzenie grupy osób 60+ do aktywności społecznej, lokalnej, do budowania własnych małych ojczyzn, ale również integracja tychże społeczności, poprzez wymianę myśli, doświadczeń, wzajemną prezentację swoich osiągnięć.
Idea ta połączyła w jednym przedsięwzięciu cztery Uniwersytety Trzeciego Wieku z terenu Mazowsza, jeden z modelu francuskiego, akademickiego powstały przy Collegium Civitas, oraz trzech typu brytyjskiego, które powstały jako inicjatywa oddolna, działające przy Ośrodku Pomocy Społecznej oraz Miejskich Domach Kultury. W ramach działań projektowych prowadzono działania dydaktyczne, aktywizujące i integracyjne. Powstały różnorodne pomysły i koncepcje projektów społecznych, dookreślających charakter i specyfikę danej społeczności. W prezentowanym tu Podręczniku dzielimy się naszymi doświadczeniami i przemyśleniami, jednak zawarte tu materiały, mają za zadanie służyć jako inspiracja dla wszystkich, którzy zajmują się edukacją osób starszych. Trzeba bowiem podkreślić, że edukacja Seniorek i Seniorów nie jest prowadzona wyłącznie w ramach Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Idea kształcenia przez całe życie jest bliska wielu instytucjom, jak np. galerie, biblioteki czy muzea. Jest to też obszar działań wielu organizacji pozarządowych w Polsce, promowany również przez Unię Europejską poprzez wdrażanie koncepcji uczenia się przez całe życie (lifelong learning), jako jednego z kluczowych priorytetów polityki europejskiej. Prezentowany tu Podręcznik to zatem zestaw materiałów, które mają ułatwić przygotowanie i poprowadzenie zajęć z Seniorami. Dzielimy się w nim również naszymi doświadczeniami, zarówno z realizacji projektu, którego odbiorcami byli Seniorki i Seniorzy, jak i z prowadzenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku, działających w zróżnicowanych modelach. Podręcznik jest skierowany do nauczycieli, trenerek/ów i wykładowczyń i wykładowców prowadzących zajęcia z Seniorami, a także do organizatorów kursów edukacyjnych dla osób starszych. Wiele inspiracji znajdą w nim również osoby planujące założyć UTW lub urozmaicić jego ofertę. Podręcznik ma postać e-podręcznika elearningowego, w którym zamieszczamy scenariusze zajęć, wypowiedzi ekspertów oraz refleksje pomysłodawców i realizatorów. Jest to zatem swego rodzaju zasobnik, z którego w wygodny sposób czerpać mogą wszystkie zainteresowane osoby. Onlinowa forma przygotowanego Przewodnika jest pokłosiem pandemicznego czasu, w którym przyszło nam realizować zaplanowane działania, ale również dzięki niej dostęp do niniejszej publikacji i jej zasięg jest zdecydowanie prostszy i większy.
Przygotowując publikację, za cel postawiłyśmy sobie podjęcie w niej kilku istotnych zagadnień. Po pierwsze, interesowały nas różnice związane z odmiennymi typami Uniwersytetów. W e-podręczniku tłumaczymy na czym one polegają i co z perspektywy organizatorów UTW, jak i prowadzących może być ich atutem, a co ograniczeniem. Po drugie, istotnym zagadnieniem było dla nas również prowadzenie projektu edukacyjnego dla Seniorów i Seniorek. W Podręczniku zamieszczamy m.in. refleksje koordynatorek/rów projektu. Jednak głównym tematem Podręcznika są metody prowadzenia zajęć z Seniorkami i Seniorami. Z tego powodu na platformie zamieszczamy zarówno filmy z poradami z tego obszaru, jak i scenariusze zajęć, w których w przystępny sposób opisujemy sposoby realizacji czterech różnych spotkań dla osób starszych.
-
W tym rozdziale naszego Podręcznika zamieszczamy scenariusze czterech zajęć. Materiały te można dostosowywać do możliwości realizacji, a także oczekiwań uczestniczek i uczestników. To podpowiedzi, w jaki sposób przeprowadzić atrakcyjne spotkanie dla Seniorek i Seniorów.
-
Rozdział ten to zbiór filmów z poradami dotyczącymi prowadzenia zajęć z Seniorkami i Seniorami, a także realizacji projektu, którego celem jest ich edukacja i integracja. Dzielimy się w nich naszymi doświadczeniami, przemyśleniami i radami. Bohaterami filmów są osoby zaangażowane w projekt „Senior na Uniwersytecie” w charakterze jego organizatorów, jak i realizatorów.
-
W tym filmie, opierając się na naszych doświadczeniach, opowiadamy o różnych modelach Uniwersytetów Trzeciego Wieku.
272.9 MB -
W tym filmie, przyglądamy się atutom i słabościom różnych modeli UTW z perspektywy koordynatorów UTW, a także osób prowadzących zajęcia w tych instytucjach.
274.8 MB -
W tym filmie zastanawiamy się co jest „zasobem” w procesie tworzenia programów edukacyjnych dla Seniorów.
168.0 MB -
W tym filmie opowiadamy o konkretnych przykładach rozwiązań z projektu „Senior na Uniwersytecie” – co się sprawdziło, a co nie zdało egzaminu. Z perspektywy organizatorów i koordynatorek tworzymy listę spraw niezbędnych do stworzenia oferty zajęć dla Seniorek i Seniorów.
242.8 MB -
W filmie radzimy jak zaplanować i przeprowadzić skuteczną ewaluację zajęć dla Seniorów. Na podstawie doświadczeń z projektu „Senior na Uniwersytecie” formułujemy wskazówki dotyczące konieczności zaangażowania całego zespołu realizatorów projektu w proces projektowania ewaluacji. Przedstawiamy ewaluację jako proces wymiany informacji i wzajemnego uczenia się w zespole.
303.7 MB -
W tym filmie trenerzy i wykładowcy realizujący zajęcia w ramach projektu "Senior na Uniwersytecie" odpowiadają na pytanie z jakimi problemami może spotkać się osoba prowadząca zajęcia dla grupy seniorów, a także dzielą się spostrzeżeniami na temat tego, jak tych problemów uniknąć, zminimalizować je.
262.6 MB -
W tym filmie trenerzy i wykładowcy pracujący z Seniorkami i Seniorami dzielą się swoją wiedzą i doświadczeniami z zakresu przygotowania i prowadzenia zajęć. Zwracamy w nim uwagę na szczególne oczekiwania charakteryzujące osoby starsze, jako słuchaczy i uczestników zajęć. Mówimy o ich szczególnych wymaganiach i związanych z tym wyzwaniach, stojących przed prowadzącymi. Zawieramy w nim także wiele konkretnych wskazówek, w jaki sposób dobrze przygotować się do zajęć, jak nawiązać kontakt z grupą i jak przeprowadzić spotkanie, które będzie satysfakcjonujące zarówno dla jego uczestniczek i uczestników, jak i osoby prowadzącej.
216.5 MB
-
Impulsem do przygotowania projektu „Senior na Uniwersytecie” był konkurs Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, który dotyczył rozwoju III Misji Uczelni. Niewiele osób wie, że uczelnie wyższe, poza kształceniem studentów, mają jeszcze jedną misję – misję dzielenia się swoimi zasobami z odbiorcami, tzw. niestandardowymi, czyli z tymi, którzy studentami nie są. Seniorzy to bardzo specyficzna, ale przede wszystkim bardzo chętna do współpracy i działania grupa społeczna. To ludzie, którzy, jak sami o sobie często mówią, „nic nie muszą, ale wszystko mogą” i co najważniejsze, mają bardzo mocno sprecyzowane potrzeby i zainteresowania. Doskonale wiedzą, czego chcą, na jakie zajęcia i aktywności chcą poświęcić swój czas. To cenna wiedza dla wszystkich, którzy chcą podjąć się jakiejkolwiek działalności z tą grupą. Warto tu jeszcze podkreślić, że grupy 60+ są bardzo zróżnicowane pod kątem potrzeb i oczekiwań. Modele organizacji, do których należą, też mają tu decydujące znaczenie i nierzadko dookreślają, a czasem nawet determinują, kierunek proponowanego wsparcia. Doświadczenia Uniwersytetu III Wieku CC, jak również doświadczenia i refleksje wynikające z realizacji innych projektów, pośrednio skierowanych do Seniorów i Seniorek, skłoniły nas do podjęcia decyzji o złożeniu wniosku aplikacyjnego, który spotkał się z bardzo pozytywną oceną ekspercką, i tak rozpoczęła się nasza przygoda z „Seniorem na Uniwersytecie”.
Idea projektu skupiała się na tym, by pobudzić Seniorów i Seniorki do aktywności społecznej, do uświadomienia im, że to gdzie i jak żyją, zależy od nich, że są w stanie wpływać na jakość swojego życia i otoczenia. Zaprosiliśmy do udziału w projekcie różne uniwersytety, z Warszawy, ale i mniejszych miejscowości z Mazowsza.
Warsztaty realizowane w ramach projektu miały na celu zachęcenie do aktywności, nie tylko własnej, fizycznej, ale także aktywności obywatelskiej, społecznej, na rzecz swojej bliższej i dalszej okolicy. Staraliśmy się, aby realizacja projektu przyczyniła się do przywrócenia seniorów do życia społecznego, a tym samym wzmocnienia kapitału społecznego na poziomie lokalnym. W ramach projektu zaplanowano również wizyty studyjne, które ze względu na sytuację epidemiologiczną zastąpione zostały nagraniami wideo, za pomocą których każde UTW zaprezentowało swoją działalność pozostałym uniwersytetom biorącym udział w projekcie. Tak przygotowany materiał był namiastką prawdziwych odwiedzin w progach uniwersytetów. Chcieliśmy, by zobaczyli i poznali siebie nawzajem.
Pandemia po części pokrzyżowała nasze plany, bo spotkania bezpośrednie nie mogły być zrealizowane, ale z drugiej strony pobudziła Uczestników i Uczestniczki do wygenerowania pomysłów, które pozwoliły osiągnąć postawione cele. Dzięki uczestnictwu w projekcie Seniorzy i Seniorki mieli możliwość poszerzenia swojej wiedzy, zdobycia nowych doświadczeń, ale przede wszystkim, co być może jest najważniejsze, do aktywnego spędzenia czasu. Towarzystwo i wymiana doświadczeń z innymi Seniorami było bardzo ważne, jednak wartością dodaną spotkań był kontakt z przedstawicielami innych grup/osób, zróżnicowanych np. ze względu na wiek, zawód czy światopogląd. Oferta edukacyjno-warsztatowa, która została przygotowana przez naszych Ekspertów była na tyle różnorodna, że pozwoliła zaktywizować naszych Uczestników i Uczestniczki do działania, skutecznie zintegrowała grupy z nami, tak, że różnymi metodami, w różnych formach udało nam się zrealizować zaplanowane formy wsparcia. Dużą rolę w tym procesie odegrały nasze Partnerki z organizacji partnerskiej projektu – Stowarzyszenia na Rzecz Społeczności Lokalnych AB OVO z Tłuszcza. Ich znajomość środowiska seniorskiego, olbrzymie doświadczenie i zżycie z grupami Seniorów i Seniorek miały olbrzymi wpływ na nasz sukces.
W tym miejscu warto zatem wspomnieć o wadze dobrej współpracy i zaangażowaniu zespołu pracującego przy organizacji zajęć dla Seniorek i Seniorów. Nasz Zespół realizatorski był niewielki, ale bardzo skuteczny. Zaangażowanie, znajomość tematu, doświadczenia w pracy z Seniorami i Seniorkami oraz w realizacji przeróżnych projektów i aktywności sprawiły, że działania zostały zrealizowane, sama praca stanowiła wielką przyjemność i wyposażyła również nas w wiedzę i w przekonanie, że chcieć to móc i że „nic nie musimy, ale wszystko możemy”.
Nasz Zespół to: dwie koordynatorki z Collegium Civitas, które pełniły w projekcie przeróżne role: ewaluatorek, organizatorek, wykładowczyń czy po prostu koleżanek z grup edukacyjnych oraz dwie koordynatorki z Tłuszcza. Eksperckość i wysoki poziom merytoryczny proponowanych aktywności został osiągnięty, dzięki opiece Pani prof. Ireny Pańków, wykładowczyni Collegium Civitas i założycielki UTW CC, przewodniczącej Rady Programowej Projektu. Wspierali nas też koordynatorzy UTW z Tłuszcza, Kobyłki i Łochowa. Dobra współpraca zespołu przełożyła się na dobrą atmosferę podczas warsztatów i komfort Seniorów i Seniorek. Jeśli podczas zajęć widać, że zespół pracujący nad realizacją spotkania jest wobec siebie życzliwy, rozumie się, a to przekłada się na ich sprawną pracę, to można zaobserwować podobne pozytywne emocje wśród uczestników warsztatów.
Warto także wspomnieć, jak ważna jest dobra współpraca zespołu trenerów prowadzących zajęcia. Mimo, że każdy z nich prowadzi warsztaty w swoim zakresie tematycznym, często całkowicie odmiennym od pozostałych, to razem powinni stanowić pewną spójną całość – wynika to choćby z koncepcji projektu i programu kształcenia. Jak to rozumieć? Przyświeca wszystkim jeden cel, pracują nad osiągnięciem efektu zaktywizowania tej samej grupy Seniorów i Seniorek, zatem ich współpraca, np. w postaci wymiany swoich obserwacji na temat poszczególnych grup seniorów, ich specyfiki, może być ogromną wartością z pozytywnym przełożeniem się na jakość kolejnych prowadzonych zajęć. I tak też działo się w naszym projekcie.
A kwestie czysto techniczne, organizacyjne? Są równie ważne – dzięki odpowiedniej organizacji zajęć można wprowadzić atmosferę komfortu, swobody, a to na pewno przełoży się na większą otwartość i aktywność podczas samych zajęć warsztatowych. Dużą pomocą dla trenerów jest obecność koordynatora, który weźmie na siebie wszystkie kwestie organizacyjne. Zarówno pod względem przygotowania sali, sprzętu, wydruku materiałów na zajęcia, zapewnienia dokumentacji potwierdzającej obecność uczestników na warsztatach, itp. Już sama rozmowa z seniorami podczas przerwy jest dużą pomocą, dając trenerowi chwilę oddechu i czas na zregenerowanie sił na następną część zajęć. Dużą rolą koordynatora zajęć jest zadbanie o komfort nie tylko uczestników szkolenia, ale także komfort pracy wykładowcy. Wskazanie drogi do toalety 20 osobom, czy poinformowanie o zmianach, zaproszenie na posiłek – to wszystko powinno znajdować się w obszarze zadań organizatora.
Podsumowując, współpraca i dobra komunikacja to podstawa każdego działania, każdego przedsięwzięcia. Nas połączyły wspólne zainteresowania i wspólny cel, jakim była ciekawość pracy z Seniorami i Seniorkami i poczucie, że wzajemnie możemy sobie dużo dać. I tak też się stało. Nas młodszych inspirowała niezwykła energia i wiedza naszych uczestników, my pobudzaliśmy ich do działań społecznych, pokazywaliśmy, że warto wyjść poza swoją „strefę komfortu”, otworzyć się na inne społeczności i próbowaliśmy przekonać, że niemożliwe nie istnieje.
Najważniejszą rzeczą, przy takich przedsięwzięciach jest to, by BYĆ obecnym, być obok podczas zajęć, pomiędzy nimi, być otwartym na nowe relacje. Dlatego też niezwykle istotne jest mieć czas i chcieć rozmawiać z uczestnikami podczas warsztatów, zajęć projektowych, podczas nagrywania filmów czy też po prostu pozwolić uczestnikom na swobodne wypowiedzi, dać poczucie bezpieczeństwa i empatii. Dzięki projektowi nauczyliśmy się bardzo dużo, poznaliśmy wspaniałych ludzi, co więcej przygotowaliśmy nowe propozycje projektowe dla naszych Seniorów i Seniorek. Udało nam się to, dzięki wnikliwej obserwacji i poznaniu potrzeb i oczekiwań naszych grup uczestników – bo właściwe rozpoznanie i diagnoza to klucz do sukcesu wszelkich proponowanych działań.